Erken çocukluk dönemi, çocukların ileriki yaşlarında önemli rol oynayan bilişsel, motor ve sosyal-duygusal gelişimlerinin büyük ölçüde şekillendiği bir dönemdir. Bu dönemde çocuğun ilk sosyal çevresi olan ebeveynleri, çocuğun sağlıklı gelişimin desteklenmesinde önemli bir rol oynamaktadır(1).

4 Temel Ebeveynlik Stilleri

Ebeveynlik stilleri çocuk yetiştirme etrafında geliştirilen duygu, düşünce, davranış ve tutumları  içeren eylemlerdir. Her ebeveyn, çocuk yetiştirme şekline göre çeşitlilik gösterir ancak davranışlarına yansıttığı farklı tutumlar dört temel boyutta incelenebilmektedir. Bu tutumlar, demokratik, otoriter, izin verici (müsamahakâr) ve ihmalkâr (ilgisiz) tutumlardır(2).

Otoriter Tutum

Otoriter tutuma sahip ebeveynler, çocuklarının kurallara itaat etmesini ve istenilenleri tartışmasız olarak yerine getirmesini bekleyebilir. Beklentileri çocuk tarafından karşılanmadığında sert ve negatif disiplin uygulamalarına başvurmalarıyla bilinirler (2). Sıcak ve hoşgörülü davranışların olmadığı otoriter tutumda çocukların; yüksek kaygı düzeyi gösterdiği, kendi yeteneklerini geliştirme olanaklarının azaldığı bilinmektedir (3). Ayrıca araştırmalar, sert ebeveynliğe maruz kalan çocukların, ileriki yaşlarda olumsuz davranışlar ve suç niteliği taşıyan eylemlerde bunma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösterir (4).

İzin Verici (müsamahakâr) Tutum

Otoriter davranışların tam aksine; izin verici tutumu benimseyen ebeveynler çocuklarına son derece sıcak ilgi gösterirken herhangi bir kural veya sınırlama koymaktan kaçınmalarıyla bilinir (5). Bu doğrultuda yetişen çocuklar, onlardan beklenilenleri, uygun sosyal davranışları, davranışlarını düzenlemeyi ve kontrol etmeyi öğrenme fırsatı edinemezler. Dolayısıyla, ileriki yaşlarda uyum problemleri yaşayabilir, kendi dürtülerini kontrol etmekte zorlanabilir ve sorumluluk almaktan kaçınan bireyler olma eğiliminde olabilirler (5).

İhmalkâr (ilgisiz) Tutum

İhmalkâr ebeveyn tutumuna sahip bireyler ise çocukların gereksinimlerine karşı kayıtsız davranmalarıyla bilinmektedir. İlgisiz ebevynlerin çocukları, ailelerinden gerekli ilgi, duygusal destek, bakım ve rehberlik görmeyebilir. Bir çok araştırmanında gösterdiği gibi ilgi, sevgi ve bakımdan yoksun çocukların gelişimleri olumsuz etkilenmekte ve ileriki yaşlarda suça yönelme gibi problem davranış gösterme ve sürdürme riski artmaktadır (2)(5).

Demokratik Tutum

Demokratik tutuma sahip aile ortamlarında belirlenmiş sınırlar ve sonuçları uygulanan kurallar vazgeçilmezdir, ancak buna pozitif disiplin ve sevgi eşlik etmektedir. Ebeveynler, çocuğun davranışlarını gözetim altında tutmakla beraber özerklik geliştirmeleri için rehberlik eder. Sağlıklı gelişim için gerekli koşulların oluştuğu ortamlarda yetişen ve duygusal ihtiyaçları karşılanan çocukların öz-düzenleme becerisi, sorumluluk duygusu,ve akademik başarı gibi olumlu sonuçlarla ilişkili olduğu bulunmuştur (5)(6)

Ebeveyn ve Çocuk ilişkisi

Araştırmalardan edinilen bilgiler doğrultusunda pozitif ve negatif ebeveyn davranışlarının bir çocuğun gelişiminde nasıl belirleyici bir rol oynadığı görülebilir. Ancak, ebeveyn-çocuk arasındaki ilişki, tek yönlü olmaktan çok karşılıklıdır; etkileşim, ebevyn ve çocuğun birbirilerini sürekli olarak etkilediği bir süreç çerçevesinde değerlendirilmektedir. Son zamanlarda yapılan araştırmalar, ebeveynlik tutumlarının çocuk davranışlarını etkilediği kadar, çocuk davranışlarının ebeveynlik tutumları üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olduğu yönündedir(7). Bunu başka bir yazımızda ele alacağız.

Kaynakça

 

  1. Farrington, D. P., Ullrich, S., & Salekin, R. T. (2010). Environmental influences on child and adolescent psychopathy. In R. T. Salekin & D. R. Lynam (Eds.), Handbook of child and adolescent psychopathy (pp. 202-230). New York: The Guilford Press.
  2. Yilmaz, A. (1999). Çocuk Yetiştirme Tutumlari: Kuramsal Yaklaşimlar ve Görgül Çahşmalar [Parenting Styles: Theoretical Considerations and Empirical Studies]. Türk Psikoloji Yazilari, 1(3), 99–118.
  3. Ulusoy, M. D., Demir, N. Ö. ve Baran, A. G. (2005). Ebeveynin çocuk yetiştirme biçimi ve ergen problemleri: Ankara ili örneği. Gazi Üniversitesi Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 367-386.
  4. Hoeve, M., Dubas, J. S., Eichelsheim, V. I., van der Laan, P. H., Smeenk, W., & Gerris, J. R. (2009). The relationship between parenting and delinquency: a meta-analysis. Journal of abnormal child psychology, 37(6), 749–775. https://doi.org/10.1007/s10802-009-9310-8
  5. Sümer, N. Aktürk, G.E. & Helvacı, E. (2010). Anne-baba tutum ve davranışlarının psikolojik etkileri: Türkiye’de yapılan çalışmalara toplu bakış. Türk Psikoloji Yazıları, 13 (25): 42- 61.
  6. Towe-Goodman, N. R., ve Teti, D. M. (2008). Power assertive discipline, maternal emotional involvement, and child adjustment. Journal of Family Psychology, 22, 648–651.
  7. Pardini DA. Novel insights into longstanding theories of bidirectional parent-child influences: Introduction to the special section. J Abnorm Child Psychol. 2008;36(5):627–31.

Kategori:

Ebeveyn & Çocuk