Erken deneyimlerin bireylerin motor, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişim kapasiteleri üzerinde kalıcı bir etki gösterdiği bilinmektedir (1). Kişiler arası uyum ve sosyal becerilerin toplumsal işleyişin ahengi için ne kadar önemli olduğu düşünüldüğünde; erken çocukluk döneminde ortaya çıkan olumlu sosyal (prososyal) davranışların gelişimine ve sürmesine katkı sağlayan faktörlerin neden bu kadar çok araştırıldığı anlaşılabilir. Bu dönemde önemli bir rol ebeveyn-çocuk etkileşimine atfedilmiştir ve ebeveyn davranışlarının şekillendirici etkisi yadsınamaz niteliktedir (2)(3). Ancak çocuk-ebeveyn etkileşimi içinde ebeveynin tek yönlü etkisini savunan görüşlerin etkileşimin çift yönlü işlevini göz ardı ettiği iddia edilebilir.

Çocuk-Ebeveyn Davranış İlişkisi

Ebeveyn davranışlarının çocuk davranışlarına etkisini inceleyen araştırmalar, çocukta görülen davranış problemlerinin baş etkenlerden birinin negatif ebeveyn davranışları (baskıcı, sert disiplin, aşağılayıcı tutumlar vb) olduğunu ortaya koymaktadır ve ebeveyn duyarlılığını, çocukların sergilediği prososyal davranışların gelişimi ile ilişkilendirmektedir (3)(4)(5)(6). Diğer yandan, araştırmalar çocukların negatif duygu düzeyinin (öfke, huzursuzluk vb.) ebeveyndeki sıcaklığı düşürdüğü ve daha otoriter bir tutumunun ortaya çıkmasına neden olduğunu göstermektedir (7). Ayrıca, bulgular çocukların sergilediği negatif davranış düzeyinin ebeveynin yaşadığı stresi doğrudan etkilediğini desteklemektedir. Araştırmacılar, sıkıntının anne katılımının azalmasına yol açtığını, böylece davranış problemlerini güçlendirdiğini ve bu döngünün çocuktan gelen negatif özellikleri tarafından yönetildiğini savunmaktadır (8).

Çocuk-Ebeveyn Etkileşiminin Çift Yönlü Etkisi

Ebeveyn-çocuk ilişkisinitarafların karşılıklı olarak birbirini etkilediği iki yönlü etkileşim süreci olarak değerlendiren kaynaklar, çocukların ebeveyn uygulamalarının pasif alıcıları yerine aktif katılımcıları olarak nitelendirir. Örneğin, Patterson’ın Zorlama Kuramı (coercion theory), çocuktaki karşıt davranışların ebeveyni daha katı davranışlara (ör. sert disiplin, aşırı baskı) yönlendirdiğini ileri sürer (9). Negatif ebeveynliğin problem davranışları şiddetlendirdiği hatırlandığında (4); negatif davranışların karşılıklı olarak arttığı olumsuz bir döngüden bahsedilebilir. Benzer olarak, ebeveyn davranışlarının çocuk özelliklerine (ör. mizaç) göre farklılaştığı öne sürülmektedir (10). Bu bağlamda yapılan çalışmalar, çocukların sergilediği davranışların ebeveynlik tarzları üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olduğu; çocuktaki negatif davranışların ebeveynlerde farklı davranışların tetiklenmesine yol açabildiği ve ebeveyn davranışlarının olumsuz yönde şekillenmesi ise çocuklarda görülenproblem davranışların sürmesinde rol oynadığını göstermektedir (6)(11)(12).

Diğer Etkenler

Yaşamın ilk yıllarında ailenin çocuk gelişimi üzerindeki etkisi büyüktür. Ancak çocuk davranışlarının da ebeveyn davranışlarını etkilediği ve bunun iki yönlü etkileşim süreci olduğundan bahsedilebilir. Her ne kadar bu böyle olsa, aile yapılarının daha geniş sosyal sistemlerden ayrılamaz olduğu göz ardı edilmemelidir. Yani, bireyler tek başlarına değil, çeşitli sistemler (aile, arkadaş, okul, mahalle, iş ortamları, toplum, kültür, devlet imkanları…) içinde var olurlar. Bu nedenle, bireyin davranışlarını tek başına aile değil, kendisinin ve ailesinin içinde bulunduğu sosyal sistemler arasında ve bunların içinde sürekli olarak devam eden etkileşimler belirler (13).

  1. Tunçeli, H. İ., & Zembat, R. (2017). Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin Değerlendirilmesi ve Önemi. Eğitim Kuram Ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(3), 1–12.
  2. Kumru, A., Carlo, G., &Edwards, C. P. (2004). Olumlu sosyal davranışların ilişkisel, kültürel, bilişsel ve duyuşsal bazı değişkenlerle ilişkisi, Türk Psikoloji Dergisi.19(54).109-125.
  3. Farrington, D. P., Ullrich, S., & Salekin, R. T. (2010). Environmental influences on child and adolescent psychopathy. In R. T. Salekin & D. R. Lynam (Eds.), Handbook of child and adolescent psychopathy (pp. 202-230). New York: The Guilford Press.
  4. Kırcaali-İftar, G.; Erbaş, D. & Tekin-İftar, E. (2011). İşlevsel Değerlendirme: Davranış Sorunlarıyla Başa Çıkma ve Uygun Davranışlar Kazandırma Süreci, (5. Baskı), Kök Yayıncılık, Ankara.
  5. Yaşar Ekici, F. (2018). Çocuklarin problem Davranişlarii̇leebeveynleri̇ni̇nki̇şi̇li̇közelli̇kleri̇ arasindaki̇ i̇li̇şki̇ni̇n İncelenmesi. SocialSciencesStudiesJournal, 4(20), 2756–2770. https://doi.org/10.26449/sssj.699
  6. Newton EK, Laible D, Carlo G, Steele JS, McGinley M. Do sensitive parents foster kind children, or vice versa? Bidirectional influences between children’s prosocial behavior and parental sensitivity. Dev Psychol. 2014;50(6):1808–16.
  7. Sanson, A., Hemphill, S. A., & Smart, D. (2004). Connectionsbetweentemperamentandsocialdevelopment: A review. Social Development, 13, 142–170.
  8. Fanti, K. A., & Munoz Centifanti, L. C. (2014). Childhood callous-unemotional traits moderate the relation between parenting distress and conduct problems over time. Child Psychiatry and Human Development, 45(2), 173–184. https://doi.org/10.1007/s10578-013-0389-3
  9. Patterson, G. R. (1982). Coercive family process. Eugene, OR: Castalia
  10. Belsky, J. (1984). The Determinants of Parenting : A Process Model. Child Development, 55(1), 83–96.
  11. Muñoz, L. C., Pakalniskiene, V., & Frick, P. J. (2011). Parental monitoring and youth behavior problems: Moderation by callous-unemotional traits over time. European Child and Adolescent Psychiatry, 20(5), 261–269. https://doi.org/10.1007/s00787-011-0172-6
  12. Pardini DA. Novel insights into longstanding theories of bidirectional parent-child influences: Introduction to the special section. J Abnorm Child Psychol. 2008;36(5):627–31.

Bronfenbrenner, U. (1992). Ecological systems theory. In R. Vasta (Ed.), Six theories of child development: Revised formulations and current issues (p. 187–249). Jessica Kingsley Publishers.

Kategori:

Ebeveyn & Çocuk